20 Aralık 2015 Pazar


Romanı değerlendirmenin devamı:

Otobiyografik roman, ülkemizde değeri bilinen bir yazın türü olup olmadığı hala tartışılma konusudur. Bazı eleştirmenler bu türün içtenliğine pek inanmazlar.  Bu yöndeki savunmaları da şöyledir:
 Yazarın kendi kendini anlatması demek, kendini parçalara bölmek, ayırmak,  eserine, usunda kendisinin yansıtabildiği yaşam parçalarını anlatmak demektir.Peki, böyle parçalara ayırmakla bunun kendi yaşamından bir bölüm olduğunu nasıl anlayacağız? Ya, bireysel yaşam parçası değil, toplumsal şuuru, modernizmin, riyanın, yalanın en adi biçimde kurgulandığı bir yazım ortaya çıkarsa, o zaman ne olacak? İşte bu düşünülenin olmaması için şu ölçüyü unutmamak gerekiyor:
Otobiyografik konuda sanat bilgisi edinmek. Bu bilgiden yoksun olan kişiler, bu tür romanı çok zor yazarlar. Bu bir ölçüdür, unutmamak gerekiyor.
Şimdi bu savın  geçerli olduğuna doğru diyelim. Bununla beraber bildiğim ve doğru olduğuna inandığım başka bir şey daha var; o da bugünkü kitap evlerinin raflarını dolduran roman türünün daha çok otobiyografi roman olması.
 Romancı kimliğimle öğrenebildiğim başka bir gerçek de şudur; bir romancının başkasını anlatmada başarılı olması, ancak kendi gözlemleri, kendi birikimi ve kendi deneyimlerinin yardımıyla gerçekleşir. Bunu bir başkasının yönlendirmesiyle gerçekleştirmesi olanaksızdır.
Bugün hepimizin bu yönde bildiği bir gerçek var. O’da günümüzde insan yaşamın tamamını yazmak, romancı da dahil olmak üzere hiç kimse için olanaklı değildir. 
Üstelik bu yaşamın ayrıntılarıyla hatırlanması çok zordur. Dahası hafıza yaşananların hepsini anımsayarak şuurumuza “bunu yaz” diye dikte edemez. O anki ruhsal yapımıza göre ancak içinden seçmeler yapabilir. Aradan geçen zaman içinde silinen kayda değer ayrıntılar olacaktır muhakkak. İşte bu yok olan değerleri de, hayallerimiz doldurur. Bu nedenle kişi gördüğü ya da yaşadığı bir olayı, başkasına bütün ayrıntısıyla sıcağı sıcağına hikaye etmek istediğinde hafızasının kekelediği bölümlerde, hayallerini yardıma çağırmak zorundadır. Ondan faydalanır. Çünkü o kaybı doldu-rabilecek en büyük etmen başkasının hayalinden çok kendisinin   hayalidir…Otobiyografi türü yazarken bunu hiç unutmamak gerekir.
Şimdi biraz da romanla insan ruhu ve toplum arasındaki ilişkilere göz atalım:
 Romanın toplumu ilgilendirme biçimiyle en çok İlahiyatçılar, hukukçular, edebiyatçılar, estetikçiler, ruh bilimcileri ve sosyologlar ilgilenirler. Onun da ötesinde bu yönde fikir üreten herkes kendisini ilgilendiren konunun önemli olduğu savından hareket etmeye çalışır. Hatta bu yönde karşısındakiyle atışıp/kakışmaktan bile geri kalmaz. Bunlar daha çok romanın farklı zamanda izleyicisi durumunda olan kişilerdir. Bunlar oldukça fanatiktilerZaman zaman  aralarında sanat ve ahlak kavramındaki düşüncelerini haklı çıkarmak nedeniyle tartışıp mahkemelere/savcılıklara düşenler bile olur. BU hal mantığımızın onaylayacağı bir davranış değildir. Sonuçta hiç umulmadık cezalar alanlar olur. Oysa mahkemelerin bu yönde bir karar vermesi çok zor, o oranda da verilen cezalar da anlamsızdır. Çünkü onları ceza veren yargıçların, güzel sanatlar hakkında hiçbir ilgilisi ve birikimi yoktur. 
Eğer bu birikim olmuş olsaydı, en basitinden çok yakınlarında olan (en basitinden bir müzeyi gezip konu hakkında bilgi edinmiş olsalardı sanat ve onu kuşatan ahlak biliminin nasıl olduğunu seçebilirler, böylesi estetik yöndeki bir davada hiç istenmeyen kararlar almazlardı.
Dolayısıyla bu yönde öylesine karmaşık, adeta çözümlenmek istenmeyip ötelenip duran bir sorunlar yumağı mevcuttur. Bu sorun sadece mevcut meslek sahiplerinin değil, sanatçıların da ortak sorunu olarak algılanıp, çözümüne uğraşılmalıdır.  Maalesef böyle bir çalışma olmadı. Hatta ortak bir fikir bile yürütülmedi. Herkes kendi düşüncesini doğru saydı. Eğer yöneticilerin ve bireyin sanata bakış açıları olumlu olup bu yönde birikimleri bulunsaydı, romanın toplumun ortak bağlarını güçlendiren,  bir yazım türü olduğu savunulur, toplum geleneklerini adeta yok sayan bir anarşi faktörü olduğu söylenmezdi...Dolayısıyla ahlaki olmasa bile sosyolojik roman teması aşağıda gösterilen örnekteki gibi okuyucuya sunulmazdı.Örneğin:
 Birçok romanın konusu; evinden ayrılmasına  izin bile  verilmeyen erişkin bir kızın, nasıl gizli bir aşk yaşadığı, sonucunda da dokuz aylık hamileliğinin nasıl gerçekleştiği konusu normal bir olaymış gibi işlenip reklam yapılmazdı.
Macera romanı, aşk romanı gibi yazımlar çok zaman zina işleyen kadını anlatırlar. Bu tür anlatımların, “kişi duygusunu, yaptığına karşı savunma düşüncesine yönlendirir. Bu durum olması istenilen toplum düzenine karşı, neredeyse düzensizliği savunup, onun yanında yer aldığı fikrine dönüştüğümü ileri çıkarır. En kötüsü de insanlara ruh zayıflığını öğretiyor.” Denilen düşünceler bir roman şahaseriymiş gibi gösterilmezdi. Bu tür yazımlar ve düşünceler, edebi yönden yoksun, fakir ve hatta yeterli birikimi olmayan sanat kişisinin marazi düşüncelerinden başka bir şey değildir. Ruh analiz ve iç sorgulama olmadıkça konuyu ne kadar iğrençliğe bulandırsan da roma olarak hiç anlamı olmaz... Bana kalırsa İNSAN NE İSE ROMAN DA ODUR! Derim. Eğer onun yansıtılması okuyanda tiksinti ya da utanç yaratıyorsa, kabahat onu yansıtılması sağlayan aynada değil, o aynayı kişilerin yüzüne yanlış tutanlardadır demek daha mantıklı bir sözdür.
Kısacası, Aşk bir tutkudur! Bunu yaşayanlar birbirlerini ölürcesine istiyorlar. Peki, bu olguda inkar götüren ne var? Ben bir neden bulamıyorum. O zaman böylesi bir olayda sorunu, ruh zayıflığı diye değerlendirenler düşünsünler. Romancılar (hangi türde olursa olsun) ve okuyucular değil!
Aslında şunu da söylemek mümkün; bu iddiaları savunanların karşısında, toplum sessiz kalıp, savunma gereği bile duymamıştır. Çünkü “Aşk, kadın erkek herkesin yaşayabileceği anlamlı bir duygu yoğunluğudur, ne birey ne de toplum tarafından savunulmaya   ihtiyacı bile yoktur!” şeklindeki bir yargıdan ötürü bu kanıya varılıp tarafsız kalınmıştı diye düşünüyorum…

Romancının kendisi ile yarattığı kahramanları arasındaki ilişki:

Bütün romanlardaki tipler (karakterler) küçük ya da büyük ölçekte yalancı ve takma isimle tipleşen "romancının kendisinden başkası değildir" denilen kemikleşmiş bir yargı vardır. Bu bir yere kadar doğrudur. Ama romancı ona, gerçekliğin maskesini çok ustaca, yani iğretiliği belli olmayacak biçimde takar, onları en ideal haliyle, (gerçek yaşamdan farkı olmayan biçimiyle) rolleriyle birlikte süsleyip yaratmaya çalışır. Bunun da ötesinde usta romancılar, beyninde her zaman birçok kişinin hünerlerini taşırlar. Bunlar davranıştan tutun da konuşmaya kadar birçok yaşam biçiminden oluşurlar. Ama bunların içinde bir kısmı, kurguya uymadıkları için mevcut yazımda kendine bir ortam bulmadıkları için ortaya çıkmazlar.
-Eğer romancı yaşadığı ortamdan, daha deşik bir semt ya da mahallede yaşasaydı işte o zaman o dışarıda kalıp kendine rol bulamayan karakterlerden biri bu yenilikten yararlanıp, herhangi bir tipleme olarak karşımıza çıkabilirdi. Çünkü romancı içinde barındırdığı her karakterine gönlünden geçen kimliği vererek onlara daha farklı ün kazandırır. Bu da ancak yeni bilinçler ve yeni araştırmalar sonucu ortaya çıkar. Bu birikimler de ancak onun yeni yaşamaya başladığı yerlerde olur.
-Romanlarda realist ölçüde bir tarafsızlık olmasa bile, bu ölçüye yaklaşıldığı oranda tarafsızlık prensibine uyulmuş olunur. Bu ölçüyü daha çok modern romanlarda görmek mümkündür.

ÖYKÜYÜ ŞİİRLEŞTİREN USTA YAZAR
ATİLA ER
                Sevgili Atila ile dostluğumuz uzun yıllara dayanır. Belki İzmir’de ilk tanıdığım yazardır… Bunda da sıcakkanlı ve dostça davranışının etkisi çoktur… Onu sanatçı kişiliğiyle en olgun süreci olan 2000’li yıllarda daha yakından tanıma şansım oldu… Özellikle benim Sağlık Der. Genel başkanı olduğum dönemlerde… Şairliğinin yanı sıra kişisel davranışları ve yazına olan tutkusu onu her gün biraz daha güçlendiriyor, bu yoldaki yükseliş basamaklarını sağlamlaştırıyordu… Atila’nın bu tutkusunun kendisini bir gün doruk noktaya taşıyacağını biliyordum. Bunda da yanılmadım. Çünkü sevgili dostum, şiirin yanı sıra edebiyatın diğer kolu olan deneme ve öykü çalışmalarına da başlamıştı. Tabii onun çocuklar için yazmış olduğu öyküler ve şiirlerinden de söz etmeden geçersem saygısızlık yapmış olurum…
Ben, belki yapımdan kaynaklanan bir nedenden ötürü edebiyatın sadece roman türüyle uğraşmayı tercih ettim. Romanı sevdim, onun ivme kazanması için kendimle adeta yarıştım. Böyle bir çalışma yaparken deneme ve öyküye de zaman ayırdığım süreçler oldu. Dahası bu yönde birikime gereksinimim olduğun düşündüm. Tzvetan Todorov, Sait Faik, Sabahattin Ali ve Çehov benim bu yoldaki çalışmalarımın rehberidir. Özellikle de Tzvetan Todorov’un Edebiyat kavramıyla öykü ve denemenin ne olduğunu daha iyi seçmeye başladım. Bunu neden söylüyorum?  Bir önemi olduğu için. Çünkü Atila’nın  “Zekarat” isimli ilk deneme kitabını, (yazımın hemen arkasından,) bu taze birikimimle ilk okuma işi bana nasip oldu. Adını söylediğim bu ustaların sanatsal sinerjisiyle iyice sindirerek okumuş, çok da keyif almıştım Zekarat’tan…  Şimdi de bu kitabını “AŞK YALNIZLIKLARINI”  geç de olsa okuyabildim. Zaten bu yazıyı yazmam da bundan kaynaklandı, hatta biraz da gecikti bir takım zorunluluklarımdan…
AŞK YALNIZLIKLARI, Kanguru yayınlarınca basılmış. Kapak kompozisyonu da çok anlamlı! Sanki ruhun iki yapısına iki ayrı perspektiften bakmış, hem sevinci, hem de kaygıyı yansıtan üslup çok güzel seçiliyor resimde... Üstelik içinde taşıdığı öykülerin anlamını da çok güzel özetlemiş… 96 sayfa, iki bölüm ve on yedi öyküden oluşan kitap, küçük gibi görünse de anlam itibarıyla zor taşınabilecek bir eser. Onun tanıtımında bir konuşmacının, “Atila’nın öykülerinin ilk paragraf başlığı ile sonuca ulaşamazsınız. Çünkü giriş ve genişleme paragrafı sizi umduğunuz dünyaya götürmekden uzaktır. Daha farklı bir dünya’ya yolculuk yapacağınıza inandığınız anda da, bir de bakmışsınız ki, konunun ana temasına geri dönmüşsünüz.”  Demişti…
Demişti de bana biraz garip gelmişti yaklaşım. Çünkü onun denemelerindeki mesajdan içinden geldiğiniz yeri, nereye gideceğinizi, ne yapacağınızı hatta ne düşündüğünüzü daha ilk söylemden seçersiniz. Diye düşünmüş fazla kaile almamıştım… Bunda yanıldığımı hatırladım. Demek ki konuşmacı gerçeklerden söz etmişti… Onun da ötesinde Atila geçmişin kendinse sağladığı olağanüstü deneyimle farklı bir öykü yazma biçimi yaratmış… Doğrusu bundan çok mutlu oldum. Öykü ve romanlar aynen insan yaşamı gibi hep ileriye bakarlar. Bu ilerinin içinde insanın her türlü donanımı vardır. Bu donanımı okuyucunun anlayacağı biçimde sergileyebiliyorsan doğru yoldasın demektir. Atila bu doğru yolu seçtiği gibi, içinde yaşadığı çağın gerçek insanını da vurgulamaya çalışmış deyip, biraz da kitabın iç sayfalarında gezinelim istiyorum. Burada bazı konu başlıklarının ileri çıktığını hep birlikte göreceğiz. Bunu da içimizden geldiği gibi, eskinin o bunaltıcı yapılarından sıyrılarak özgünce söylemeye çalışacağız düşüncelerimiz...  Bir kere sevgili Atlila, ilk öyküsünde bir çocukluk özlemiyle yola çıktığını vurgulamaya çalışırken asıl satır aralarına öğüt vermeyi yeğlemiş. Üstelik her canlının yaşamdaki payı kadar olan hakkını kendine teslim etmeye çalışmış. Bunu yaparken de insanların umursamaz yönlerine göndermede bulunmuş, “Aynen bu dünyaya insan olarak neden geldiniz?“  Sorusuna yanıt ararcasına… Bunu zaman gelmiş arıların üstünden, zaman gelmiş serçelerin üzerinde örneklemeye çalışmış. Çoğunu okurken Fransız yazarı La Fonteini anımsadım. O da iyilikleri ve kötülükleri hayvanlar üzerinden küçüklere anlatmaya çalışıyordu. Ama sevgili dostumda daha farklı ve daha can alıcı bir yön daha gelişmişti, o da seslenişte büyük küçük seçmemişti. Toplumun geneline seslenmişti. Bu da bana Sabahattin Ali’nin “Toplum gerçekçiliğini” anımsattı. Buna ortak sözü “Evladım, sakın ola kuş yuvalarına zarar verme, kuş yuvasını bozanın yuvası olmazmış, özellikle de serçe yuvasını…” Tabii buraya ormanda çıkan yangında bütün hayvanlar ilgisiz kalırken, sadece serçenin gagasıyla sutaşıma çalışmasını örnek bir davranış olarak yapıştırmak gerekir… En azından getireceği suyla yangını söndüremese de, yangını söndürmeye gayret etmesi büyüklerin bile ders çıkarması gereken bir vurgudur. Tabii böyle bir vurgunun özünde sevgi olmaz mı? “Bir serçenin balkona yuva yapması sonucu, kanatlanıp uçana kadar, ev halkınca gösterilen saygının adı, sanırım sevgiden başka bir şeydeğildir. Bu yönde de dikkat çekmek isterim.” Nedense serçelere karşı tutkusu fazla Atila’nın… Eğretime yapmasını da onlarla daha güzel yapıyor. Bunu çalışkan olmalarına bağlıyor, daha çok…  Yaşamım boyunca defalarca yolum kesişti bu akıllı serçelerle” sözüyle sizi yine başka bir akıl bahçesine çekerken, öykünün giriş grafiğini aniden düşürüyor. Bu anda öykü bitti sanıyorsunuz. Oysa öyle değil, “Bütün gün evde oturmaktan sıkılmıştım. İçim daralmıştı.  Eşimin onayını aldıktan sonra çarşıya gitmek üzere yola koyuldum” şeklindeki yeni paragrafıyla sizi ayni öykünün başka girift bir yapısına çekmeye çalışıyor. Oysa paragraf ayni öykünün devamı. İşte burada okuyucu ile küçük oyunlar da oynuyor Atilla. O oyunun karmaşasına okuyucuyu çekerek, ayni konuyla başka bir hayal içinde etkilemeye çalışıyor yürekleri… Bu yaptığı çağdaş öykü geleneğinin bir uygulaması! Okuyucuyu demek istediklerini anlamaya yönlendiriyor. Hem de ciddi ciddi sözcüklerle… Aynı zamanda düşündürüyor. İşte bakın bu paragrafa söylediklerimde ne kadar haklı olduğumu göreceksiniz. Konu yine o akıllı serçeler…  Serçe ona, “Er, gene kon… Er, gene kon!” derken, çıktığı daldaki si(li)vri budaklardan sakınmasını söylüyor. Tabi istediği oyun da başlıyor yeniden “ … gizlice gülüyorum ona. Peltek konuşan çocuklara benziyordu. Budakların silivri yanı… Hay hay çok komikti arkadaşım” diye ülkemizin bir siyasal acı gerçeğini vurgulamaya çalışırken, sivri dillilikten de bir takım simgelerle korunmaya çalışıyordu. Hem de ileri gittiğini anımsatarak “Er, gene kon! Er, gene kon!../ O günden sonra hep saklanır oldum. Yaşlı meşe ağacının si(li)vri dallarından… Ne yapayım çok zeki de olsa, sonuçta bir kuştu işte. Zor öğreniyordu Türkçeyi. Ya biz… kuş dilini…” Buradaki zıtlık da göz ardı edilecek değil tabii… Cümle yapısını biraz keskin buldum. Bu şiirsel alışkanlıktan kaynaklansa da söyleyeceklerini çok iyi bildiği gösteriyor. Güzel bir kazanım. Kısa cümleler, sade ve anlaşılır nitelikte… Onun da ötesinde “Peltek” gibi bazı yörelerin çok kullandığı bölgesel sözcükleri de ustaca kullanabilmiş. Bu hali onun öykü bazında oldukça zenginleştiğini gösteriyor. Bazı öykülerinde postmodern tarzı uygulamalar kullandığını gördüm. “Bir suç denemesi” adlı öyküsünde oldukça yüze çıkıyor bu kullanım. Sakınca değil, günümüzde bu tür bir yaşam benimsenmişse, öykülerimizde yansıyacaktır elbette, bu çok doğal… Özellikle Yahya Kemalin “sesiz gemisi”, (gemilerde talim var), gibi şiir- anonim türkü sözünden alınan parçalar, asıl anlatılmak istediği öykünün içine kes-yapıştır usulüyle nakışlaması postmodern yazım kavramının en güzel örneği. Böylece daha değişik bir algılama yaratmış oluyor Atila… Günlük çalkantının içinde çabuk unuttuğumuz “şehit haberlerinin” postmodern anlayışa çok benzediğini adeta gözümüzün içine sessizce sokmuş…
Onun bu kitaptaki her öyküsü böylesine uzun bir yazı olacak nitelikte. Ancak ben onun öykücülüğü konusunda düşündüklerimi hemen hemen söylemiş durumdayım. Böyle tanıtımlarda gereksiz sözcüklerle işin etiğinden ayrılmak doğru değildir. Öte yandan bir insanın edebiyatçı kimliğinin sadece öykü türünü böylesi kısa tanımlarla yüze çıkarmak mümkün değil… Bu bir kitap bile olsa. Ancak Blog etiğine de uymak zorundayım. Bu nedenle yazımı burada noktalarken sevgili dostuma başarılar diliyor, yüreğine sağlık derken, okuyucuya da  “eğer düşünmek, düşünerek yeniden yaşamak istiyorsanız –AŞK YALNIZLIKLARI-  kitabının çengeline mutlaka takılın. Unutmayın okuyunca çok mutlu olacaksınız. Aynen benim gibi sevinci ve acıyı birlikte yaşayacaksınız. Saygılarımla…
AŞK YALNIZLIKLARI

ATİLA ER – KANGURU YAYINLARI

15 Aralık 2015 Salı



Umudunu yaşamına katık yapan romancı

         EMİNE ŞİMŞEK EMİRAL

Emine Şimşek Emiral Ziraat Mühendisi. Toplumcu düşüncesi onu kooperatifçi yapmış. Bu nedenle uzun süre Ziraat Bankasının kooperatif projelerinin içinde bulunmuş. Eskinin tabiriyle yarı resmi devlet kurumlarında çalışmak zordur. Ama o bu zoru, yüreğini zorlayan düşleriyle, kolay hale getirmiş. Tabi böyle bir işi yapmak pek de kolay dolmuyor. Ama kolaylık onun önce halkına, sonra da içinden geldiği aile yapısına benzer toplumların yapısını değiştirme hayallerindendir… Bu sevda daha ilkokul evresinde başlar sevgili Emine de… Dağ başında gelişmeyi, ilerlemeyi sadece inanca bağlamış bir ortamda köyüne ilkokul açılmasıyla, bir kardelen zoruyla güneşten tarafa bakmayı, onun ışığından faydalanmayı aklına koyup hayal eder… Bu isteği ilkokuldan sonra tahsil yapabilme olanağını eşkinleştirip, öğretmenini ve babasını bu yönde zorlar…  Zora bir şey dayanmaz ve devlet yatılı lisesi, sonra da Ziraat Mühendisliği için Üniversiteye…
Özellikle yüksekokul evresi hayalleri yönünde adeta sorgulamadır Emine’nin. Onun için yaşamı adına önüne çıkan her olanaktan gücü oranında yararlanmaya çalışır. Bu yönde de hayalleri içinde karanlık yerlerin kalmaması, onun da ötesinde kendi ulusu ile başka ulusların düş farklarının nasıl olduğunu ayırt edebilmek için yurtdışına da gider… Oradaki toplulukların, bireylerin en çok da hemcinslerinin yaşama bakışlarını irdeler. Aradaki farklılığı, ülkesindeki toplum farklılıkları ile harmanlayıp gönlündeki bireyin nasıl olacağına, ne olduğuna çareler aramaya başlar… İşte bu arayış onu yazım dünyasının içine itmiştir… Sonunda aradığı resmi çizmiştir. Ama bu resmin ilk ayağı ailesidir. Önce ailesinden ve çevresinden başlar değişime… Karınca kaderince hepsine katkı yapmaya, insanca düşünebilmeleri için güç vermeye çalışır… Bunu yaparken bölgesindeki kadın problemlerine de parmak basar. Tabii çevre örneğinde olduğu gibi yine işe annesinden başlar… İşte bunları kitaba döker Emine… İlginçtir Yazmada da yine düşleri yönlendirir onu. O nedenle kitabının adı da “UMUT KUŞUN KANADINDA” dır… İnsanlar umut ettiğince yaşar derler, ne kadar doğrudur bilmiyorum. Bana göre bunun bir anlamı yaşıyorsan umutlusundur biçiminde bir tariftir. Ters adamım ya! Ama gelin görün ki, yaşamını yarının Tİ’ sine almış, gelecekten çok büyük girdiler beklemeyen insanlar hep umutludurlar… Umut onların ekmeğidir, ekmeğindeki tek kalem katığı… Sevinçleri! Dolaysıyla o kadar da acılarıdır… Bunca açıklamayı neden yaptım? Bana göre açıklama çok entrasan, o kadar da elzem… Çünkü hayata sıfır noktasına yakın bir ölçüde başlayan bir aile savaşımının bir bilenin kanatlarına dokunmasıyla, yaşamın merkezine uçmayı öğrenmesi, onun da ötesinde daha güzel yaşayabilmeyi amaç edinmesine neden olmak sanırım umutların en büyüğüdür… İşte “UMUT KUŞUN KANADINDA” romanı bu felsefe ile ele alınmış daha çok da biyografi tarzına yakın yazılmış bir roman… Kısaca söylemek isterim, insanın hoşuna giden bir müziğe sesli olarak iştirak etmesi tadında okunacak bir kitap… Zaman zaman sevinç ve acıların yansıtılmasında insanı derinden sarsan inişler çıkışlar olsa da, bir dağ köyünde yaşayan insanların duygusal fısıltılarını duyabilme, analiz edebilme açısından çok yerinde olmuş bu iniş çıkışlar… Sesleniş dili de öyle sade ve arı… Özellikle cümle kuruluşlarında seçtiği sözcükler onun meramını anlatmaya en yatkın sözcükler olduğu gibi, bir romancı için eklektik davranmanın da önemini çok güzel yansıtan nitelikte… Bu değerlendirmeyi Emine Emiral’le birlikte çalışmamız nedeniyle yazmıyorum.  Onun yaptığı iş için sarf ettiği efor’a ve hep iyiyi yakalama azmine hayran olduğum için yazıyorum daha çok… Ama birlikte çalışmaktan da çok hoşnut olduğumun altını çizmek isterim… Şimdi kitabın arka kapağına yazmış olduğum tanıtım yazısı, metinin tamamının çok iyi bir özeti olduğunu için, burada bir daha yenilerken, çalışkan sosyal arkadaşımın ayni tatla yeni eserler vermesini diliyorum…
“Emine Şimşek Emiral “UMUT KUŞUN KANADINDA” adındaki biyografi romanı ile çok güzel bir Anadolu profili çizmiş. Anadolu da birçok yerleşim yerinin kaderi olan içe kapanıklık yaşamın toplumla adeta inatlaştığını hepimiz biliriz. Ne var ki böyle bir inatçılığa zaman zaman isyan edenler de olur ve kendini bilinçlendirmenin ötesinde çevrelerine de ışık verirler. Bunun en güzel örneklerinden biri de Emine Şimşek Emiral’dir… Aydınlanmanın bilincine erişince çevresine de rehber olup onara yol yolak olur. Derken kadın olduğunun da farkına varır.  Bu kez de kendini ve Anadolu kadınını sorgulamaya başlar. Çünkü o, Anadolu’nun geri kalmışlığının ancak anaların bilinçlenmesiyle giderileceğini düşünür. Bu düşüncenin başında da kadın hakları konusunda elde edilecek kazanımların geldiğini dillendirir. Bu nedenle Anadolu kadını ve Avrupalı kadın arasındaki farklılığı, nedenleriyle ortaya koyar. Bunun önündeki engellerin nasıl yıkılacağı konusunu irdeler. Tabii Ataerkil aile yapısındaki erkek baskısını…
Bunları anlatırken onun farklı bir yönünü daha görürüz. Aile kavramının sosyal ve pedolojik yapısından yola çıkarak problemlerin yoğunlaştığı toplumsal oluşumlara doğru sorunu adeta ivmeler. O, bir araştırıcı yazar olarak iyi bilir ki; yanlışlığın ilk ayağı ailede başlar. Dolaysıyla bunun altını kalın kalın çizer.
Bu önemli toplumsal yarayı, kendi ailesinden yola çıkarak çok güzel ve anlaşılır biçimde dile getirmiştir, yazar. Kadının toplumsam yaşamdaki varlığı, kadın açısından kalkınmanın önündeki engeller, duygusal yaklaşımlar, acılar ve sevinçler içtenlikle anlatılmıştır bu kitapta. İçinde kendinizden de anılar bulabileceğiniz bu kitabı sayfalarını karıştırdıkça beğeneceğinizi ve severek okuyacağınızı umuyorum. Mutlu bir dünya için okuyalım diyorum.
Erdoğan Baysal
UMUT KUŞUN KANADINDA

Gölkitap yayınları

14 Aralık 2015 Pazartesi


roman hakkında genel değerlendirmenin devamı:
                          Romanın tekniği:
        Roman yazmanın tekniği olmadığını savunanlarla, olduğunu savunalar arasında bir yoruma girmeden önce, aramızda terminolojik bir anlaşma sağlamamız gerekir. Bunu da şu soruyla gerçekleştiririz.
Roman tekniğinden ne anlıyoruz?
ÖNEMLİ!!!
        Eğer roman tekniğinden kasıt, bir mimari eser gibi inşa edilmeden, en küçük değişikliği içine alan bir plan ise, böyle bir plan romanın oluşum yapısına aykırıdır. Çünkü mimari eser zamanın dışındadır. Yani bütün parçaları kendini seyredene anında bir tabloyu izler gibi bilgi verir. Dolayısıyla bunu görmek ve anlamak için zamana gereksinim yoktur.  Çünkü mimar, eserini bütünü ve teferruatıyla birlikte daha önceden tasarlar. Dolayısıyla detaylarlar arasında sıkı ilişkiler vardır. Yani matematiksel oranlar söz konusudur. O nedenle yapılmış bina zaman içinde oluşmaz.
Ama romanda hayat ve onun akışı için zorunlu bir zamana ihtiyaç vardır. O nedenle roman bir anda okunmaz.  Parçaları bütünüyle bir anda kavranmaz. Bu durum inorganik yani suni mekân içinde topyekûn oturmuş, bir kerede olup bitmiş bir madde, genişlik ve darlık sistemiyle zamana tabi hayat arasındaki farktır daha çok.
Yani romanın hayatı başından sonuna kadar bir oluş halidir.  Onun yaratılması hayatın kendisi gibi zamana bağlı olduğu kadar, önceden düşünülemeyen ve daha çok da rastlantıya dayanan olayların oluşumu etkiler.
Bir roman yazılmadan önce, gerçekleşmesi için sayısız olanaklar arasından, sadece konusuna esas olan temaları tasarlamak olanağı verir yazara.  Onun için roman içeriği nedeniyle bütün şanslarını ve olanaklarını yazılmadan önce bir plana göre gerçekleştirdiğinden hürriyetini kaybetmiş sayılır. Bu nedenle roman, yaşamı bir kalıp haline getirerek sunileştirir.
Zaten böyle olması da çok doğaldır. Çünkü roman gerçeğin ta kendisini anlatmaz, onun benzer bir biçimi anlatır. O nedenle bu biçimi oluşturan roman yazmanın bir tekniği olduğunu kabul etmek zorunluluğu vardır.
Bu sava şöyle bir açıklık getirmek de mümkün: Romanın yaşamı, aynen bir araba gibi otoyolda gitmekle beraber, ancak romancının kurguladığı bir sona doğru gider. Ne var ki bu gidiş de kesin değildir; yaşam gibi bazen sona ulaşmadan belirsiz bir, hiç umut edilmedik biçimde neticelenebilirİşte bu netice, durum ne olursa olsun romanın sonudur.
Hayatın başlangıcıyla sonucu arasındaki kılgısal dönüşümleri izleyen roman, yazılırken kendisine tanınan sonsuz olanaklar ve kendine has hukukuyla tam özgür bir anlatım olmasa bile, yine de özgür bir yazım sayılır. Yani hayatın bütününü değil, sadece kurguyla seçilen bölümlerini ele alıp yazar. 
Çünkü roman yazımı biçem bakımından bazı ölçülere bağlı kalmak zorundadır. Aksi halde kısa olması gereken yerler uzun, uzun olması gereken yerler kısa, hatta olay, hareket, diyalog, analiz ve betimleme gibi olgular yaratılamaz. Böyle olunca hayatın akışına aykırı bir gelişme yaratılmış olur. O nedenle roman yazım tekniklerine uymak zorundadır.

Romanda konu, teknik ve üslup:

Bir romancı eserini oluştururken, edindiği deneyimler ve uğraş, bir romana konu olacak kadar önemli ilgi çekicidir? Ne yazık ki bugüne kadar bir romanın yazılış hikâyesi (nasıl yazıldığı, yazılma anında yaşanılanlar) bir romana konu yapılmamıştır. Eğer bu olanaklı olsaydı, yazarın çabalarının, sıkıntıların ve sevinçlerin ne olduğu açıkça ortaya çıkardı.
Bir romancı özellikle de başkahramanın kim olacağı, nasıl bir yaşam sergileyeceği hususu her yazarın ilk baş ağrısıdır. Hem de öyle bir baş ağrısı ki bu; onu hedeflerine ulaştırıp, engelleri aşırana kadar, onun adına çektiği işkenceler, duyduğu zevkler ve tutkuları gerçekten görülmeye, uzun uzun anlatılmaya değer büyük bir macera, o oranda da katlanılması zor bir eziyettir.
Bu eziyet daha tema seçiminde başlar…
Bir sinema operatörü düşünelim. Her gün iş bitene kadar gördüğü manzaraların ve olay kahramanlarının sadece resmini çeker. Bu olay günler boyu böyle devam eder ve operatörün deposunda yüzlerce film makarası oluşur. Ama film henüz oluşmamıştır. Çünkü çektiği bu filmlerden konuyu bütünleştirmek için parçalar kesip, birbirine eklemek, suretiyle olaylar, vakalar ve karakterle bütünlük sağlaması gerekir. İşte böyle bir film yaratmak için ne yapacaktır?
 Filme çektiği o yüzlerce metre ve aralarında konu tutarlılığı olan/olmayan onca sahneyi, perdeye istediği gibi aksettirebilmek için baştan sona yeniden seyretmesi gerekir. Sonra da düşündüğü sahneleri oluşturmak için bu makaralardan seçmeler yapacaktır. Ne var ki böyle bir çalışmayı yapmak oldukça zor bir iştir. Çünkü filme çekilmiş milyonlarca sahnenin kargaşası içinde- aranılan asıl yerin- neresi değerlidir, ya da nesri değersizdir diye bir değer sıralama yapması zorunluluğu vardır. Çünkü markalarca ekilmiş film içinde böylesine sıralanmış, sıraya dizilmiş bir çalışma yoktur. Üstelik bunların hangilerini seçmek gerektiğini gösteren en küçük bir estetik ve teknik ölçü de yoktur… Ama böyle olsa da elinde bir depo dolusu filmi olduğu için romancıya göre şanslıdır.
Şimdi bir de dönüp romancıyı bakalım. Onun böyle hazır bir seçme yapma lüksü olmadığı için sinema operatörden daha kötü şartlarda işe başlar. Bir kere yaşamdan kazandığı, (roman hakkında) her türlü birikim hafızasında aynen film deki gibi depo edilmemiştir. Üstelik bunlardan birçoğunun zamanla kaybolup/ beyinden silindiği de belli değildir. İşte böyle hatırlanması bile şansa bağlı en küçük bir kırıntıdan fayda-lanmak bile romancının iradesini aşabilir. Üstelik bu unutulanlar çok uğraşsak da anımsanmazlar, ancak istedikleri zaman akla gelip, istedikleri zaman da akıldan kaybolurlar.
Operatörün görüntülerinde nasıl olayların göze hoş gelen yönleri tespit edilip ortaya konuluyorsa, romancının da hafızasına işlenen intibaları, anıları, ruh kırıntıları, sayısız heyecan ve fikir tortuları vardır. Bunlar da hatırlanmak ister. Ne yazık ki asıl ortaya çıkarılmak istenilen bununla da sınırlı değildir;  zira yazar yazıya gözlem ve hayalini de eklenmesi gerekir. Daha cesurca söylersek gözlemle hayal edilen birleşecektir. (Anlatı ancak öyle canlanır)
İşte yazılanlardan sizinde okuduğunuz gibi, romancı daha baştan birçok sorunla karşı karşıyadır. Bunları aşabilmek için şu sorular hemen akla düşer:
-Romancının anlatısında daha çok gezi- gözlem mi, yoksa hayal gücü mü hâkim olacaktır.
-Diyelim ki gözlem hâkim oldu. O zaman romancı kendi yaşamından mı, yoksa başkasının yaşamından mı olayları yaratıp aktaracaktır?
-Eğer ikisini birleştirecekse, bu birleşmenin yazın adına ölçüsü ne olacaktır?
-Şimdi tersini düşünelim; yani hayal gücü hâkim olacaksa, gözlem ölçüleri tespit edilmiş bir sınır olacak mı?  Olacaksa nasıl ne ölçüde olacak?
-Romancı, roman kahramanlarını kendisinden ayıran düşünce eşiğini nasıl sezdirecek, kendisini o düşüncelerin arasında nasıl gizleyecek?
-Eğer romancı kendinden başka insanları anlatmak isterse, bunu kendine benzetmeden anlatma şansı var mı? Varsa ölçüsü ne?
-Analizine uğraştığı böylesi zorlu ayrıntıların kargaşalığından hangilerini, hangi ölçüye dayanarak seçecek?
Aslında her roman yasasında, büyük olayların geçmesini, onları dış görünüm ve ruhsal açıdan yorumlanmasını, tahlilini ister. Büyük aşklar, özentili evlenmeler, ayrılmalar, hasretler, cinayetler ve pişmanlık gibi konularla yazılan her roman mutlaka böyle bir niyet taşır…
Bunlar yaşamdan esinlenmeden, kurgu biçiminde de olabilirler. Çok araştırmış çok okumuş insanın kurguda sıkıntısı yoktur. En basiti şu an içinde oturduğumuz oda bile, düşünmesini bilen bir romancı için, adeta olay kaynayan bir kurgu denizinden farksızdır. Hatta hareketsiz duran vücudumuzu yönlendirmeye çalışan beynimiz bile, kim bilir hangi gizli anafor ve iç duyumsamalarla dolu doludur? İşte bütün bunlar yazmak için önemli birer kaynaktır.
 Benim roman anlayışıma göre; beynimizdeki o oturup duran adam, odanın açık olan penceresini kapamak için, yerinden kalkıp üç adım atıp pencereyi kapıyor. İşte bu üç adımla geçen saniyelik yaşam parçası bile, güzel bir roman teması olmaya tartışılmaz bir adaydır. Böyle bir hareketi yazmaya şöyle bir soruyla başlayabiliriz; bu adam pencereyi neden kapatıyor?
Şimdi sorunun yanıtında yatan ayrıntılarına girelim.
-Adam hasta olmamak için pencereyi kapatıyor olabilir. Zira hasta olmak korkusu edebi değeri en yüksek olan romanların teması olan ölüm korkusun da bile vardır. Bu korkuyu sağlayan bağlar, ya da değişik ilgiler, aklımıza yığın yığın kötü olayların gelmesine/yaşanmasına neden olabilir. Bu durum en az bir roman kitabının oluşması için yeterli kaynaktır... İşte size göz açıp kapayana kadar geçen bir süreçte oluşan üç sessiz adımın hatırlattığı bir yazın belgesi…
Hatta o kısa süre içinde silahlar patlayıp, sayısız insan ölebilir… Yahut romanın kahramanı pencereden atlayarak intihar edebilir. İşte gördünüz “Az” denilebilecek o zaman parçası içinde yazacağımız kitap, çok ilgi çekip çevrenizdeki herkesi şaşırtan önemli bir roman olabilir.
-Romanlarda yansıtılan bilgi içeriğinin okuyanda sıkıntı ve bıkkınlık vermesi, roman kompozisyonun yanlış anlatıyla yazılması ve vurguların gereksiz yerlerde yapılmasıyla oluşur.
Burada kusur sadece yazılan bilgi içeriğinde değil, onun yanlış seçiminde ve uygulama yanlışlarının yapılmasındadır. Bu seçimi yapmak amatör romancılar için zordur. Çünkü yazmak istedikleri o kadar çok bilgileri vardır ki; içinden seçtikleri konuya yakışanı bulmakta oldukça zorlanırlar.
Günlük bir yaşamı yazabilmek de romancı için önemlidir. Ya da romancının asıl isteği doğrultuda eserini yaratmak istemesi, onun beynini zorladığı gibi, seçilen konuların sık sık değişmesine de neden olabilir. O nedenle romancı başlarda hep kendisinden, yaptıklarından kuşkuludur.
 Bu yönde Andre Gidenin örnekleri çok güzeldir. Şimdi bu örneği inceleyelim.
“Mesela” diyor GİDE;
Dostoyevski, “Sokakta küçük bir çocuğun elinden tutmuş yanında karısı olmayan bir adam görse, hemen bir dram düşünür. Farz edin ki bu çocuğun annesi ölmüş olsun. Adam bütün hafta çalışır, yavrucak ise ihtiyar zavallı bir kadının elinde hırpalanır. Bir apartmanın bodrum katında yaşarlar. O gün pazardır. Adam çocuğu ölen karısının kız kardeşine götürüyor.
Dostoyevski, romanda çok rolü olmayan bu teyzenin, “küçük bir subayla evlenmiş olmasını istiyorum.” diyor. Peki, neden? Diye sorduklarında, yanıtı şu:
“Çünkü bir generalle evlendirse, romanın sefalete dayanan bütün o büyülü örgü sistemi temelden yıkılacaktır. Romancı romanındaki kadınları ne onların, ne de kendi beğendiği bir erkekle evlendirir. Çünkü içinde yaşadığı sürecin sosyolojik hastalığını başka türlü yansıtılamaz. Dolaysıyla masala kaçmayan her romanın kanunu yaşamın kanunudur, diyebiliriz.
Ne var ki bu bilgiler asıl söylenmek istenenleri çözmeye yetmez. Çünkü çocuğu teyzesine götüren bu işçinin yolda gördükleri, içten içe düşündükleri o an yaşamının içinde olan bütün olup bitenler, yani tasarı, fikir, heyecan, davranış ve ruh biçimlerini hangi ölçümlere göre seçeceğiz?
İşte bütün bu sayılan etmenler romanın içinde geçecektir.  Bu etmenlerin her birinin oluşumunda, romancının şuuru olmasa bile, ruhunun dipleri mutlaka büyük işkence çekecektir. Bunları yaratmak pek kolay iş değildir.
Zaten bunun için “Romacılar yalnız yaşar” deyimini kullanırlar.  Doğrudur, çünkü yazmanın özüne sahip bir romancı, kendi kendini analiz nedeniyle, yaratma anının gizli dramını yaşamak becerisini de sahiptir. Bu durum sıradan bir insana göre önemli bir işkence olabilir. Ama yazan kişi için büyük bir sermayedir.
Çok zaman ilham derler ama ben yazma diye tarif ettiğim düşünce içinize düştüğünde, kabaca bir planlamaya bile gerek görmeden yazmaya çalışanlar, romanda amatör düşünenlerdir. Ama bu kişiler, daha çok yazmak için yaşadıklarının en önemli bölümünü seçerler… Ne ki bunun hiç sorgulamasını yapmazlar. Acaba kurguladıkları hikâye bir roman olmaya elverişli midir? Diye düşünemezler bile. Eğer buna gerek duysalardı planlarını yazım açısından her yönüyle açıklığa kavuşturur öyle yazarlardı.

Ben her zaman söylerim; her insanın yaşamında mutlaka roman olabilecek çok güzel anıları vardır, diye. Eğer bu yazılacak konular inandırmaya yetecek bir içtenlikle yazılırsa, sanat değeri yüksek olan güzel bir romanlar olabilir. Özellikle de otobiyografik romanlar…

11 Aralık 2015 Cuma


                                            İzmir Tabip Odası Hekim yazın gurubumuz.



Okuyucu ve romancı:
Acaba kaç okuyucu bilir, hayran kaldığı bir romanın oluşumunda kendisinin de etki payının olup olmadığını?
Oysa roman, okuyucunun eline daha değmeden, romancının kurgularında can bularak oluşmaya başlamış, kâğıt üzerinde de son şeklini almıştır. Şöyle de düşünelim, yenilecek halde  sofraya konulan meyvenin, örneğin kayısının, o hale gelmesinde yani olgunlaşmasında, onu satın alan tüketicinin hiç etkisi yoktur.  Oysa fikirsel bir ürün olan romanla okuyucu arasında görülmeyen gizli bir ilişki vardır; o da ancak kayısı tadılmadan önceki bilinen tadına benzer.
Bu nasıl olur?
Daha önceki yazdıklarından ötürü okuyucu gurubunun ona verdiği tatla roman kurgulanmaya başlanıp,  önceki kitaptan aldığı haz yazarını sarıp kuşatır. Ama bunu ikisi de bilmez.  Ne yazar, ne okuyucu! Oysa aralarındaki telepati yolunun bir ürünü olan romanın değeri, ikisinin de sahip olduğu değerlerin orantısına eşittir. Yani birinin yazma değeri, ötekinin birikim değeriyle orantılıdır… Örneğin, okuyucunun seviyesi roman yazarından fazla olursa, kitap daha ilk satırlarda sıkıntıya yol açıp bırakılmasına neden olur. Bu nedenle düşüncemizi şöyle sürdürülebilme şansımız da vardır:

-romancı, kurgusu, kültürü ve zevki, kendisinden pek farkı olmayan gizemli bir dosta hitap edercesine, karşısındaki varlığın kalite sınırları içinde kalmak zorundadır.  Çünkü yazar, romanını yazarken, karşısında sayılan niteliklere haiz bir okuyucu olduğunu düşünemese bile, var olduğuna kalben inandığı bir şahsiyetin gölgesinin, omuzları üzerinde onu izlediğini, hatta yazdıklarını okuduğunu düşünür. İşte onun yazdıklarını okuduğunu sandığı o hayali okuyucu, gerçek okuyucunun o an temsilciliğini yapar. Onun ötesinde onun zevkine, hayat anlayışına ve duygularına adeta vekalet eder. Bu tasarım o gün sadece bir kurgu olabilir ama yarın gerçek olacaktır. Yani kitabın yazılma sürecinde bir gölge el biçimiyken, kitap basıldıktan sonra gerçek olup kişilik kazanacaktır.  
İşte roman, böylesi müşterek bir zevk ve anlayışı içerdiği için, ikisi tarafından beğenilmeye de hak kazanır. Dolayısıyla okunması için çok tercih edilir. Özellikle de kültür seviyesi yüksen olanlarca...
Ama daha değişik seviye gurupları da vardır. Bunlar “şunlar, bunlardır” diye sıralaması yapılamasa da her zaman tahmin edilebilir. Bunların aralarında sunulanı kabullenme açısından yakınlıklar olduğu kadar, uçurum sayılacak uzaklıklar da vardır. O nedenle bir romancının her okuyucuyu tatmin etmesi kolay değildir. Üstelik ele alına her konunun kurgusu böyle bir kolaylığı sağlayamaz. Herkes her konuyu beğenmeyebilir.
Bu yönde şöyle bir son söz söylemem mümkün. Okuyucu ne ise, roman da odur. Bu karşılıklı ilişki okuyucu ile romancı arasında gizli, hatta gözle görünmeyen bir zevk anlayışı dengesi oluşturur. Dolaysıyla her roman onun emrindedir.

Roman ve Biyografi:

Bizde okuyucu kitlesinin tarih ve tefrika romanlarında aradığı nitelik, daha çok insanın kendi kendisiyle değil, başkalarıyla ilişkisinin dram hikayesidir daha çok. Çünkü kendine benzer bir dram okuyucuyu çok fazla ilgilendirmez. Zaten o kendisidir. Ama kendisinden farklı yaşayanların dramı okuyanı daha çok ilgilendirir.
Ne kadar çağdaş bir dünyada yaşıyoruz diye öğünsek de; henüz kahramanların iç dalgalanmaları dediğimiz romanın adeta can damarı sayılan iç analiz ve tahliller hala okuyucular arasında yeterince ilgi görmemektedir. O nedenle psikolojik/sosyolojik konular istenilen ölçekte romanımıza henüz yeterince yansımamaktadır.
Ancak somut olaylardan ve davranışlardan, yola çıkarak sıradan bir ruh analizini yansıtmaya çalışan romanımız var. Üstelik bu kısım sayıca fazla. Bu tür yazan yazarlarımız insandan çok anekdota yani kısa öyküye yer verdiklerinden, roman haline getirilmiş veya sadece biyografik yöne yeterince yer vermemektedir…
Son günlerde verdiğimiz örneğe uygun kitapların yazıldığını biliyoruz ama bizim asıl istediğimiz bunun bir yazım türü olarak kabul görmesi ve gereken yerlerde bulunmasıdır.
Önemli kişilerin yaşamlarına dair kitaplar, bizim dışımızdaki uluslarda önemli yazım nedeni olduğu halde, biz de henüz yeterince önem kazanmadığı gibi, benzeri çevirmelerde az bulunmaktadır.
İnsanların özellikle kendisiyle oluşan tezatlarına hatta somut olaylara fazla ilgi duymayan bir birey yapımız vardır. Roman-cılığımızda biraz işte bu felsefeye yakın durur. O nedenle Türk romancılığının çoğa yakını, henüz kahramanını olay çıkaran kişi olarak karakterize etmekten öteye gidemiyor. Bu durum belki ulusal bir biçimleniş, ya da yazgı… Oysaki insan ruhunun gizemli dehlizlerine girip onları analitik bir ortamda çözebilse, bireyin yaşamındaki krizleri ve somut faciaları daha iyi anlamış olur. Dolaysıyla insanı daha iyi anlatır...
Eğer böyle bir sorunumuz olmasaydı, Biyografik roman türünde sayısız Türk portrelerinin bulunduğu onca kitap şu an kitabevi raflarını süslemiş olacaktı. Şu anda böyle bir eşik yükseltmeye başlamış olsak da sanat değeri yüksek roman açısından, henüz, insan ruhunun giriş kapısında içeriye yeni giriş yapmış sayılırız.

Bu yolda bence en büyük eksiğimiz, insanı bildiğimiz halde onun asıl ne olduğunu görmeye, içyapısını çözümlemeye çalışmıyoruz. İşte bu eksikliği yerine getirdiğimiz zaman, romancılığımızın daha büyük bir ivme kazanacağını düşünüyorum. Üstelik bu konuda çok iyimserim. Çünkü üslubunu beğenmediğimiz genç neslimiz, bu yönde bizden daha yetenekli gibi gözüküyor. yararlanacakları olanaklar daha fazla.Dostlara selam olsun.
           




6 Aralık 2015 Pazar



BAKIŞLARI HÜZÜN KOKAN ŞAİR
Ayşe Manav, arkadaşım… Hemen hemen beş yıla yakın bir dostluğumuz var. Edebiyatın her dalında rahatlıkla konuşup tartışabilirsiniz onunla… O, “egemen düşüncelerimi toprağa gömdüm… ama içinde yine ruhumu kanatanlar var, onları da şiirime döküyorum, onunla rahatlayıp yaşamımı sürdürüyorum!” demişti bir sohbetimizde… Bunda da haklı olduğu kanısına vardım. Çünkü sevgili Ayşe’nin özellikle yazarlık duruşundan, davranışından hiç isyanı/ karşı duruşu olmadığını düşünürsünüz onu ilk görüşte… Oysa onunla biraz muhabbet etseniz, kullandığı sözcüklere, imgelere dikkat etseniz, o munis bakışlarındaki şimşekleri, “yanlış” diyen isyanları anında fark edebilirsiniz. Çünkü onun ruhu, davranışları kadar uysal değildir… Aynen derin ve sessiz akan bir nehirdir o… “Ritm” şiirinde seslendiği gibi… Önceleri geçer- dedim / Sonra geçti / Geçtiğinde anladım / Kalbimi titreten ritmi…” diyen seslenişi onun bu görünüşünün bir betimlemesidir.
Sevgili Ayşe kardeşimiz İzmir doğumlu. Orta ve lise yıllarında edebiyatla uğraşmaya başlamış ki; edebiyat onun suyu ekmeği adeta adeta… Yurtiçi ve Yurt dışı ödüllere sahip! Şiir ve romanın yanı sıra bir dönemde senaryo yazarlığına çalışmış. Halen ulusal bir gazete köşe yazarlığı yapıyor. Özyaşam öyküsünde de benim roman atölyeme katıldığını söylüyor. Evet, onunla çalıştık ama bu çalışma hiçbir zaman bir öğrenci ya da öğretmen anlayışıyla değil, iki yazar dostun bilgi paylaşımıyla gerçekleşti… Bir süre onu kaybettim… O süreçte özel nedenleriyle edebiyat ortamından kaybolduğunu öğrendim. Sonra birde gördüm ki faceobok’ta bir kitap kapağında;  AYŞE MANAV “QANADLI SÖZLER”  İsmi okuyunca şaştım önce “ne oluyor?” diye sordum soruşturdum. Yurt dışı ödülleri de var demiştim ya bu paragrafın başında, işte öyle bir başarı fırtınasıyla Azerbaycan’da, Azeri diliyle basılmış Ayşe’nin kitabı… Kibatek üyesi olduğu için Azerbaycanlı şairler ve yazarlarla yakınlaşma olanağı bulmuş. Onların hoşuna gittiği için kitabını basmışlar… İlginç olanı da, Azeri lehçesiyle şiirinin vurgu biçimi çok güzel olmuş… Oturaklı davranışına çok yakışmış Azeri sözcüklerin ağırcıl nakarattaki söyleyiş tarzı…
Başıma başıma yağ/  Sicim gibi dök / eteğindeki taşları.
Bende sabır heybesi/ Nasıl gelirsen gel/ Heybemde sana rağmen/Her türlü sabrım var.
Kader! /Akıt gözlerimdeki zehri/ Sana dair içimde /Büyük bir zehir var.
İşte okudunuz onun bir şiirini. Ruhunun Yunuscul davranışına karşı, içindeki isyanın azametini. Zıtlık sanatta bu kadar gerçekçi olur mu? Oluşturmuş Ayşe; bu da sanatının başarısından kaynaklanan en güzel yönü… Önemli olan kendinde başkasını, başkasının üzerinden de kendini yansıtabilmek kurgu sanatının en büyük başarısı olduğu kadar, en değerli felsefi yanıdır... Sevgili Ayşe bunu başarmış…
“Ben gam yükü / hüzün mabedi /Gam küpü. / Kalbimin ortasında büyük bir delik/Sızım sızım can çekişmeleri…” dörtlüğünün arkasından ona neden bakışları hüzün kokan şair dediğimi sanırım daha iyi anlamışsınızdır. Üstelik bu ad ona çok yakışıyor. Ben öyle düşünüyorum, umarım bana kırılmaz…
Sevgili Ayşe’nin bu kitabı Azerice yazıldığı için ben anlayabildiğim dörtlüklerden sizlere sunmaya çalıştım. Öte yandan Azeri alfabesi bizim alfabemizden farklı. Söylemleri anlaşılsa da bilgisayar ortamında harf farklılığı nedeniyle yazılması mümkün değil. O bakımdan ben Türkçeleşmiş biçimini sizlere sundum. Umarım bu yaptığımı bağışlarsınız. Ama okunur biçimiyle bir dörtlüğünü sizlere sunarken, yazımı bitiriyor, sevgili Ayşe Manav kardeşimiz de başarılar diliyorum. Nice Kanatlı harflere…
ULDUZLU GECELER
Ne zaman ulduzlara baksam
Seni görürem.
Gözlerin gülümseyerek göz gırpar
Qaranlığımda işığım olursan.
Ağlayan gözlerime
Bir işıq
Perişan könlüme,
 Ve solan üzüme tebessüm olursan…
AYŞE MANAV
KANTLI HARFLER- ŞİİR

***


Teknik konularla birlikte roman hakkında
Genel bir değerlendirme:

Geçen yazının devamı:
Bazı romancıların, gerçekle asla ilişkileri olmadığı görülür. Kendini düşlerinin serbest akışına bırakarak, aklımızın algısına zıt, mantığın reddedeceği kavram ve ne olduğu tam seçilemeyen geniş görüşleri gözler önüne sererler.
Bugünkü roman; hakiki ve hayali bir olayın, bilinen analiz ve  betimleme ögeleriyle başından sonuna kadar bilinen roman dili ve üslubu  ile hikaye edilmez. Zaman zaman dil ve üslup başta belirtilen tipinden çok farklı olur. Hatta bugünkü roman, rastgele görüntü ve mekan dekorları içinde, birbirinin sanki aynısıymış gibi insan maceralarını anlatma da değildir. Mutlaka farklılıkları vardır ama bunu ayırmak çok zordur.
Açıkça söylenilmesi gerekirse; bir romanda genel olarak;
- olay ve dinamizm yeterince olmayabilir,
- olayın içyüzünü aksettirebilmek için danışıklı dövüş ve tahrik edici yöntemler de içermeyebilir,
-Ama ruhi çözümler mutlaka doyurucu boyutta olmalıdır.
-Bir romanda olayın başı ortası, sonu, gelişme, sona erme bölümleri seçilmeyebilir.
Yeter ki; hayat akışından kaleme aldığı parçayı bize anlayacağımız biçimde, anlayacağımız dilde aksettirsin.
-Roman olaylarında gerçeğe uyma şartı aranmadığı gibi, karakterlerin daha önceden araştırmasının yapılması, özellikleriyle kayıt altında tutulması da önemli değildir.
-Çünkü hikâye edilenin, yani hikâyenin bağımsız olma durumu söz konusu değildir. Çünkü bazı kısımları uzun, bazı kısımları da kısa olabilir. Yeter ki romancının, düş âlemiyle harekete geçen insanlık, büyük bir hayalden zevk alıp, bizleri anlatının derinliklerine çekebilsin!
İşte bu sayılan olguları alt alta koyduğumuzda özellikle Batıda bir roman kargaşası olduğunu söylemek doğrudur. İşte bu kargaşa, romana ait çok şeyin yazılmasında ama net bir kararın verilmemesinden kaynaklanır.
Bu durumda roman özürlüdür diyebiliriz. Dolayısıyla, özürlü olanın yerine daha sağlıklı, daha dinç eserlerin “ben varım diyen” çığlıkları her gün biraz daha arttığı da görülmektedir. Bunun nedeni modern itenin bir yaşam biçimi olarak benimsenişi, romanın da bu yaşam biçimine er geç uyacağı kaçınılmazlığıdır. O nedenle romanın hep geleceğinden çok söz ediliyor.
  Peki, bu söz edilen gelecek nasıl olacak? İşte sorun bunun yanıtında! Bunun için gelecek için geçmişte üretilen biçime mi müdahale edeceğiz, yoksa yazım için yepyeni bir hürriyet mi yaratacağız?
İşte bütün bunları düşündüğümüzde ve kitap raflarını dolduran romanlara da baktığımızda böyle düşünmekle, az da olsa hatalı olduğumuzu da düşünmüyor değilim. Ama konuya bir incelemeci gözüyle baktığımda;
 -başlangıçta ucu zor gösterilmiş kanıtların bile acımadan, hatta yeterince geliştirilme yöntemine gidilmeden, yani amacına dönük olarak eleştirisi yapılmadan yok edildiğini, sorgulamalar ve iç analizlerin ise adi bir kavga biçiminden ileriye taşınamadığını görmemiz zor değildir.
 Hepsi böyledir diyemesem bile birçok roman böyledir. O zaman aklıma eleştirinin doğmatize (zihinde birden bire oluşmak) bir yöntem olmadığını düşünüyor, gerekli bir ihtiyaçtır diyorum.
Dolayısıyla bugün romanı yazmadan önce, onun ne olduğunu çok iyi kavramamız gerekiyor. Yani yapısında var olan sorunu çözmek için, bugünkü yazım örneklerinin hiç olmazsa belli bir bölümünün öğelerinin ne olduğunu bilmek, yanlışları/doğruları tasnif ederek, soyut bir roman kavramını ortaya koymalıyız.
 Tabii bu durum oldukça zordur. Çünkü bugün roman yazanlar, kendilerine has bir yaratıcılık oluşturmuşlardır. Ortak bir yaratıcılık yoktur. Bu nedenle romanların bu yönlü tasnifleri oldukça zordur. Bugün dogmatizmden yana yazılanlara baktığımızda imge becerisine önem verdiğimizi rahatlıkla görürüz. Bu durum şu gerçeği ortaya çıkarır. Her kişinin yazma biçimi kendine özeldir.
Roman cemiyetin aymasıdır!
Romanı sosyolojik olarak ilk inceleyen ROGER CAİLLAİS’DIR Onun savına göre roman, topluma karşı bir isyandır. Onun ne olduğunu iyi tarif eder.  O nedenle hangi ülkenin romanına bakarsanız bakın, hepsinin içeriğinde sosyal adalete, aileye, devlet baskısına, yasaların yetersizliğine, gelenek ve göreneklere, ahlaki düzene karşı gizli ya da açık olarak bir başkaldırışı görmek mümkündür.
Polisiye, eşkiya ve psikolojik romanlarda endişe ve korkunun da ötesine geçilip insanı duyguların aydınlatılmasına, topluma farklı bakan bireyin endişeleri, inkâr ve öfke vardır. Şimdi birkaç yazarın eserine bu yönde örnek olarak bakalım.
Balzac, büyük romancıdır. Bireysel fikirleriyle disiplinli bir toplum ve güçlü bir devletin olmasını savunur. Ama romanına baktığınızda çizdiği kahramanların bazıları itirafçı, sanki ne yaptığını bilmeyen, adeta kontrol edilemeyecek durumda, öfkeli ve isyancı kişilerdir.
Dostoyeviski; Ortodoks, Hristiyan Slav birliğinin savunucusu olduğu gibi  görünse de, muhafazakar bir yazardır. Bunu her eserinde görmek fark etmek mümkün. Ama romanlarını karakter olarak şeytan, akılsız, sapık ve dengesiz insanlara, hatta kaçık kahramanlarla doldurmuştur.
Çehov’ a bakalım: En önde “At Hırsızları” eserinde, at hırsızlığını sosyolojik açıdan kötü bir iş olduğunu açıkça söyler. Ama bunu anlatmanın kendinin görevi olmadığını, ancak mahkemelerin görevi olduğunu açıklar. Böylece savunması ile yaptığı işin söylem olarak farklılığını söylemeye çalışır.
Benzer fikirlerin ardından Roger Çallıas’ sanatın toplumdan ayrıldığını iddia eder. Üstelik roman zayıflığı teşvik ediyor, gizde kalmış kuruntulu zayıf iradelerin ortaya çıkmasını körüklüyor.  Hatta ileri gidip kötülüğün en küçük ayrıntılarını gözler önüne serebiliyor. Keskin bir davranış kazandığında ise ya ihtiras ya da şiddet sıçramaları yaratıyor, diyor roman için…
Oysa felsefe ve psikolojiyi de anlatma sisteminin içine alan roman,
-çarpık veya doğru,
-çatlak veya düzgün,
-Güzel veya çirkin gibi fikir tezatlarını aydınlatmakla, birey ruhunun aynası olduğu kadar, toplumun da aynası olduğunu savunur.  O nedenle, romanın toplumdan ayrı düşünülmesi söz konusu olamaz. Bilakis roman, tanık olduğu süreçte çözülüş halinde olan toplumların birey çıkarıcılığına dönüştüğünü gösteriyorsa, tüm sosyologların örnek alabilecekleri bir oluşum oluşuyor şüphesini ortaya çıkarır.
Bunu bilmesi ve görmesi gerekir roman yazarlarının. En başta ülkemizde bugün yaşanan toplumsal çalkantılar, sosyologlarla beraber romancıların incelemeleri gereken en öncelikli konudur.
Çünkü bu olayların nedenini sosyal ilişkilerin bir aynası olan romanda değil, toplumların bünyelerinde geçirdikleri sosyal zafiyet üretimlerinde aramak gerekir. Konu gereği bu sosyal zafiyetin ortaya çıkarılması da, gerçekçi romancıların işidir.
Aslında romana konu olacak böylesi bir çöküşün nedenini birazda fertler arasındaki bağın, sevgiden çok mekaniksel algının yer almasına bağlamak gerekiyor.  Bu durum daha çok libarizm anlayışın ortaya çıkardığı bireysel azınlığın istemidir. Bu istem, toplumun hatta bireyin merkezini,bireye bağlayan, dolaysıyla parçalayıcı dünya görüşüdür. Bu görüş hürriyeti her türlü siyasi, iktisadi, cinsi, ruhi ve ahlaki serkeşliğin geçerli bir mazereti biçiminde algılar. Zaten bağlılık tutkalı da kopmuştur insanların… Toplumsal bağı kayboldukça yalnızlığa itilen insan, bir ucu yabaniliğe bağlı benliğinin ihtirasıyla ayaklanacağı kaçınılmazdır.
Yaklaşık bir asırdan beri romanı insanın, adeta bir hayvanın bakıcısı görünümündeki cemiyete karşı, isyanını ve mücadelesini sürdürdüğünü yazar.
Bu tutarsızlık olduğu sürece de aynı düşünce devam edecektir. Ama dikkat edilecek bir durum söz konusudur. O da bu mücadelede bireyin içgüdü, tutkusu ve hamleleri kadar, toplumun da karşı duruşlarının ortaya çıktığı görülür.
Kısaca söylemek gerekirse, romanın ya da romancının böyle bir kavgada tarafsız durması, duygusuzluğundan değil, mevcut olan belgeleri hırpalamamak için gösterdiği zorunlu titizliktendir. Böylece ilmin objektif soğukkanlılığını takınmaya çalışır. Ne var ki roman denilen kavram bu birikimle tarafsızlığını sürdüremez. Çünkü ortada bir liberal görüş mevcuttur. Dolaylı olarak da olsa kendini bu görüşe mutlaka kaptırır. Dolayısıyla toplum ve onu oluşturan birey neyse, roman denilen kavram da odur.

Devamı var

***