Değerli dostlarım; 

Blokta en çok sorulan sorulardan biri de, romanda istenilen bir geri dönüşün ne olduğu, nasıl uygulandığı sorulmaktadır. Birikimim oranında bunları sizlerle paylaşmaya çalıştım. Umarım aradığınız konuları yazının içerisinde bulursunuz. Saygı ve sevgilerimle.

Erdoğan Baysal

Romanda Geriye Dönüş Tekniği Nasıl Yapışır?

Roman, zaman bakımından geçmiş zaman- şimdiki zaman- gelecek zaman- gibi zaman çekimlerini bünyesinde barındıran bir yazım türüdür. Bu türlerin içinde en geçerli olan zaman şimdiki zamandır.

Çünkü olayda geçecek tüm olasılıklar şimdiki zaman içinde kurgulanır. Daha ilerisi, içinde bulunduğu zamandan, geçmiş zamana, hatta gelecek zamana uzanabilmek, onu ayırt edip sezdirebilmektir. İşte, bu somut savı yazımda becerebildiğimiz sürece roman anlatımı özellik kazanır ve anlatımları gerçeğe daha yakın duracak hale getirir. Bu hususta dil ustası Cevdet Kudretin şu sözüne çok değer veririm:

 “Geçmiş zaman roman için önemli bir zaman dilimidir. Şimdiki zaman ise, bir anlamda geçmişe adanmış yaşantıların armonisidir. Şimdi bir görecedir. Bir olayı sıcağı sıcağına yazsak bile, geçmişi anlatmış oluruz. ONUN İÇİN ROMAN FİZİKİ ZAMANA DEĞİL, TOPLUMSAL ZAMANA BAĞLIDIR.

Romana yazım özelliğini veren değerlerin, yani insan, çevre, zaman, eşya ve düşüncenin de, geçmişi olacağını düşünebilmeliyiz. İşte yazar, bu düşünebileceğimiz geçmişe ve bu geçmişi çizen karakterlere, yaşadığı zaman dilimi içinde yeniden canlı bir görüntü vererek, sözü edilen geçmişi yakalar… Bunu yaratabilmek içinde geriye dönüş yazım tekniğini kullanır. Bu teknik işlevsel olarak üç şekilde uygulanır:

1-   Dar alamda geriye dönüş 2-Yapıcı geriye Dönüş 3-Çözücü geriye dönüş. Şimdi bunları açıklamaya çalışalım:

1-Dar anlamda geriye dönüş:

Yazımda görev alan kişi ve olayı tanımlamak için, yakın zaman sayılan bir saat, iki gün, birkaç gün öncesi gibi benzer süreçleri yansıtan tekniktir. Bu teknik genelde süreç belirleyici gibi görünse de, daha çok açıklanmak istenilen konuyu destekleyici açıklayıcı bir amaç taşır. 

Kısaca onun için, “şu an, yaşadığımız bir düşünceyi, geçmişte kalanla birleştirmek, ya da lehimlemek için başvurulan” bir teknik diyebiliriz.

Verilen bilgiler bazen bildiğimiz bilgi türleri olabilir. Öyle de olsa, bunları yazmaktaki amaç, malum bilgileri yenileyerek, bir daha hatırlatılmış yaşanmışlıklar yeniden anımsatılmış olur.

ÖRNEK : “… Oysa Halil Bey, Kazımın öğütten sonra Günay Beyle birlikte gidip, saatlerce baş başa konuştuğunu – o gün- bilmeyen birkaç kişiden sadece biridir. Öğüt biter bitmez derneğin başkanı, Gülay Hanımın kocasıyla Üç-yoldaki evine gitmiş, geceyi orada geçirdikten sonra, cumartesi akşama doğru eve dönmüştü.”

Burada dikkati çeken şey, söz konusu nasihatin, cumadan bir gün önce yapılmış, ama o günün vurgulanmamış olmasıdır.  Örnekte sadece zamanın altı çizilmiştir.

2-Yapıcı geriye dönüş:

-Yazıma neden olan olay ve kahraman hakkında,

-Eğer gerek duyuluyorsa olay hakkında yeterli tanıtım yapılmadığı düşünülüyorsa, yapıcı deriye dönüş tekniğine başvurulur.

Bu teknik genelde okuyucuyu aydınlatmak için başvurulan bir tekniktir. Daha çok, romanın ilerleyen bölümlerinde başvurulur. Karmaca dünyası olan romanın anlatımında, tanıtılmaya çalışılan başkarakterin bazı yönlerine okuyucu tarafından ilgi duyulacağı varsayımı düşünülerek kullanılır. Çünkü Romancılar, eserlerinde belli bir yere gelinceye kadar başkarakterinin bazı yönlerini bilinçli olarak sakladıkları yönünde bir sav vardı araştırma kitaplarında. 

 Bana göre de bu sav doğrudur. Çünkü bu suretle karakter daha gizemli bir hale bürünür. Bunu da daha çok romanın çekiciliğini artırmak ve ilgi uyandırmak için yaparlar. Yazım aşaması çözümlemeye doğru yöneldiğinde romancı hemen devreye girer, kahramanın bu gizli yönlerini blok halinde ya da parçalar halinde devreye sokar. Bu bilgi daha çok kahramanın biyografik (fiziksel yapısının) tanıtım ve çözümlenme aşamasında kullanılır.

3-Çözücü Geriye dönüş tekniği:

Bu teknik daha çok polisiye ve macera romanlarında uygulanan bir tekniktir. O nedenle bu teknikle romanın kurgusu öne çıkar. Çünkü olay daha iskelet halindeyken, ortaya çözümü gereken bir sav atılır. Bu sav, romanın çözüm analizi aşamasında, geriye dönük olarak çözümlenir. Yani önce isim olarak söylenir, sonra maceranın görünüşü sergilenerek olay dağıtılır. Son aşamada ise yeniden anımsatmalar yapılarak çözüme ulaştırılır. Yani önce cinayet sahnesi yaratılır, arkasından da çözüme ulaştırılır.

Bu durum günümüz modern romanlarında oldukça değişik olarak değerlendirilir. Çünkü çağcıl yani modern romanlarda geriye bakma-dönme diye bir eylem yoktur. Çağcıl romanın yazım akışı aynen bir insanın yaşamını andırır, dolaysıyla onun yönü hep geleceğe( ileriye) dönüktür.

Dönük sözcüğü burada romanın akışı anlamında kullanılmıştır. Bunu vurgulamak gerekir. Eğer verilen örnekler göz önüne alınırsa, Geriye Dönüş tekniğinin ara ara, ya da sürekli olarak verilmesi, romanın sürekliliğini keser diyebiliriz. İşte bundan ötürü modern romanın yapısına ters düşer. Yani vazgeçilmezliği olsa bile, çok da istenen bir uygulama değildir.

Zamanla romancılar buna da çare bulmuşlar ve yerine bilinç tekniğini geliştirerek, geriye dönüş tekniğinin yerine koymuşlardır. Sonuçta geriye dönüş tekniği daha farklı bir boyut kazanmıştır. Bu yönteme de roman yazımında ani sıçrama yöntemi denilmektedir.